Największą grupę zawodową osób narażonych na promieniowanie jonizujące stanowią pracownicy służby zdrowia, w szczególności lekarze (dentyści i radiolodzy), technicy RTG oraz niektóre pielęgniarki. Co powinien obejmować proces oceny ryzyka wynikający z zawodowego narażenia na promieniowanie jonizujące, oparty na systemie ochrony radiologicznej?

Do czego prowadzi promieniowanie jonizujące?

Wpływ promieniowania jonizującego na organizmy żywe jest niebagatelny. Wywołuje ono chorobę popromienną – zespół zmian chorobowych, którego objawy i skutki w dużej mierze zależą od wchłoniętej przez organizm dawki oraz rodzaju promieniowania jonizującego (wyróżniamy m.in. promieniowanie alfa, beta, gamma).

Choroba popromienna – objawy

Istnieją trzy drogi wnikania izotopów do organizmu: oddechowa, pokarmowa i przez rany skóry bezpośrednio do krwi.

Wyróżniamy ostrą chorobę popromienną, z objawami występującymi w czasie pierwszych dni do 2 tygodni po napromieniowaniu, oraz przewlekłą, ujawniającą się w odległym czasie po napromieniowaniu.

Promieniowanie jonizujące a zdrowie

Choroby popromiennej nie można mylić z odczynem popromiennym, który jest działaniem niepożądanym radioterapii i to on w dużym stopniu decyduje o tym, czy RTG jest szkodliwe.

Na ekspozycję na promieniowanie jonizujące najbardziej narażeni są pracownicy służby zdrowia specjalizujący się w medycynie nuklearnej, w której w diagnostyce i leczeniu stosuje się tzw. radiofarmaceutyki, specjalne leki połączone z izotopami promieniotwórczymi.

Choroba popromienna może być skutkiem np. pracy przy urządzeniu bez zastosowania odpowiednich środków ochronnych. Groźne jest już samo przebywanie w polu zasięgu zepsutej aparatury rentgenowskiej.

Dopuszczalne dawki promieniowania jonizującego

Rozporządzenie z 18 stycznia 2005 r. (Dz. U. 2005 nr 20 poz. 168) określa dawki graniczne promieniowania jonizującego, wskaźniki stosowane przy ocenie narażenia oraz sposób i częstotliwość dokonywania oceny narażenia na objawy napromieniowania.

Ustalone w nim dawki graniczne odnoszą się do osób zatrudnionych w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące, kobiet w ciąży, kobiet karmiących piersią, praktykantów i studentów (uczniów), narażonych na chorobę popromienną po naświetlaniach.

Wartości dawek granicznych, powyżej których mogą wystąpić skutki promieniowania jonizującego, stosuje się również w odniesieniu do narażenia długotrwałego (np. wynikłego z działań związanych z likwidacją skutków zdarzenia radiacyjnego z przeszłości). Do tej kategorii należy również narażenie na naturalne promieniowanie jonizujące, zwiększone w wyniku działalności człowieka (np. w kopalniach i w lotnictwie).

Dawki graniczne nie obejmują narażenia na wszechobecne promieniowanie naturalne, występujące nawet w powietrzu czy w jedzeniu (np. mleko czy ser zawierają promieniotwórczy izotop potasu).

Odczyny popromienne

Odczyn popromienny to skutek radioterapii, stosowanej w onkologii, będący jej częstym efektem ubocznym. Jego intensywność zależy m.in. od całkowitej dawki i powierzchni skóry, która była narażona na promieniowanie. Reakcje popromienne skóry zwiększać może rodzaj zastosowanego leczenia systemowego (np. chemioterapia).
Efekty biologiczne promieniowania jonizującego zależą też od wielu czynników, m.in. od wieku, nałogów, stopnia nawodnienia i odżywienia organizmu czy obecności chorób współistniejących (cukrzyca, otyłość). Jeśli obszar promieniowania obejmuje uprzednio uszkodzoną skórę (np. w wyniku oparzenia), to należy spodziewać się tam większych powikłań popromiennych.

Wyróżniamy wczesny i późny odczyn popromienny skóry. Odczyn wczesny (rumień) może wystąpić nawet po około 10 godzinach od pierwszego napromieniania. Odczyn późny objawia się uszkodzeniami skóry, do których może dojść nawet po pół roku od zakończenia radioterapii. Do efektów późnych zaliczamy zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia choroby nowotworowej (nazywanej też przewlekłą chorobą popromienną).

Przyczyna wystąpienia nowotworu praktycznie nigdy nie jest jednoznaczna, bo proces ten zależy także od wielu innych czynników środowiskowych, dowiedziono jednak, że narażenie na promieniowanie jonizujące znacząco zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu. Nowotwory wywołane działaniem promieniowania jonizującego to m.in. białaczki, chłoniaki i nowotwory kości. Promieniowanie jonizujące może prowadzić również do mutacji, czyli dziedzicznych zmian materiału genetycznego komórki, objawiających się często w kolejnych pokoleniach. Do negatywnych skutków genetycznych promieniowania należy wzrost częstości występowania objawów chorób dziedzicznych, takich jak zespół Downa, anomalie porodowe, poronienia lub umieralność płodów.

Promieniowanie jonizujące a ryzyko zawodowe – jak je ograniczyć?

Potencjalna szkodliwość działania promieniowania jonizującego na organizm człowieka to fakt. Pracodawcy powinni zadbać przede wszystkim o prawidłowe działanie i eksploatację urządzeń emitujących to promieniowanie, a także przestrzeganie procedur, które ograniczają ryzyko (m.in. przebywanie w pobliżu urządzeń przez ściśle określony czas).

Oprócz wymaganych prawem cyklicznych badań kontrolnych, pracodawcy powinni też zapewnić pracownikom na stanowiskach posiadających kontakt z urządzeniami emitującymi promieniowanie jonizujące dostęp do opieki medycznej pozwalającej na regularne sprawdzanie stanu zdrowia. W szybkim zdiagnozowaniu problemu i ewentualnym leczeniu choroby popromiennej i odczynów popromiennych pomaga grupowe ubezpieczenie zdrowotne. Skraca ono także czas oczekiwania na badania specjalistyczne, pozwalające zidentyfikować źródło problemu jako efekt działania promieniowania jonizującego.

SALTUS Ubezpieczenia – skontaktuj się z nami!

Specjalizujemy się w grupowych ubezpieczeniach zdrowotnych chroniących pracowników. Pomagamy dbać o zdrowie i zadowolenie zatrudnionych, co minimalizuje liczbę absencji chorobowych. Jesteśmy w stanie zapewnić ochronę ściśle dopasowaną do potrzeb, rozmiaru, charakteru działalności firmy oraz struktury wiekowej zatrudnionych. Współpracujemy zarówno z ogólnopolskimi sieciami medycznymi, jak i wysokospecjalistycznymi przychodniami regionalnymi, dzięki czemu zapewniamy pomoc w każdym zakątku Polski.

Wyróżniki oferty:

  • Brak górnej granicy wieku
  • Możliwość modyfikacji ochrony w trakcie trwania umowy
  • Aplikacja mobilna i telekonsultacje

Dodatkowe korzyści dla pracodawcy:

  • Świadczenia Medycyny Pracy, w tym Pracownicze Programy Profilaktyczne, nie stanowią przychodu pracownika – nie są obciążone CIT i ZUS
  • Pracownicze Programy Profilaktyczne zmniejszają całkowity koszt ubezpieczenia
  • Dobrze dobrana ochrona zmniejsza liczbę i długość absencji chorobowych pracowników